Ngày 13/9, tại Hà Nội, Báo Nhân Dân, Bộ Nội vụ và thành phố Hồ Chí Minh phối hợp tổ chức Hội thảo: Tổ chức chính quyền đô thị ở Việt Nam. Tham dự hội thảo có ông Lê Hoàng Quân, Chủ tịch UBND thành phố Hồ Chí Minh; ông Nguyễn Văn Ðua, Phó Bí thư Thường trực Thành ủy thành phố Hồ Chí Minh; ông Thuận Hữu, Tổng Biên tập Báo Nhân Dân, ông Nguyễn Duy Thăng, Thứ trưởng Bộ Nội vụ.

Phát biểu ý kiến khai mạc Hội thảo, ông Thuận Hữu, Tổng Biên tập Báo Nhân Dân nêu rõ, việc nghiên cứu tổ chức chính quyền đô thị phù hợp để phục vụ nhu cầu phát triển và đáp ứng quyền lợi của người dân hiện nay là hết sức cần thiết. Xây dựng mô hình chính quyền đô thị bên cạnh việc tạo điều kiện thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội, chăm lo cho các vấn đề an sinh của người dân được tốt hơn cũng đặt ra hàng loạt các vấn đề, như vai trò lãnh đạo của Ðảng trong bộ máy chính quyền đô thị, cơ chế giám sát của người dân đối với hoạt động của chính quyền, những lợi ích mang lại cho Nhà nước, cho xã hội và người dân khi triển khai mô hình này. Ðây là những vấn đề cần được giải quyết thấu đáo, phù hợp với Hiến pháp, các quy định của pháp luật, hợp với ý Ðảng, lòng dân.

  Trình bày Báo cáo đề dẫn tại Hội thảo, ông Nguyễn Duy Thăng, Thứ trưởng Bộ Nội vụ cho rằng, đổi mới, cải cách bộ máy nhà nước đã trở thành yêu cầu cấp thiết từ thực tiễn cuộc sống. Trong bối cảnh Hiến pháp năm 1992 đang được nghiên cứu sửa đổi, bổ sung, việc đề xuất mô hình chính quyền đô thị cần phải gắn với nội dung sửa đổi Hiến pháp năm 1992. Cùng với đó, việc thiết lập chính quyền địa phương nói chung và chính quyền đô thị nói riêng cần nghiên cứu kế thừa những yếu tố hợp lý của mô hình tổ chức chính quyền địa phương theo Hiến pháp năm 1946.

  Tại Hội thảo, các nhà quản lý, nhà khoa học trình bày tham luận nêu lên những thuận lợi, khó khăn trong việc xây dựng Mô hình tổ chức chính quyền đô thị ở Việt Nam. Các ý kiến đều thống nhất với sự cần thiết của việc xây dựng mô hình tổ chức chính quyền đô thị, đồng thời đưa ra những đề xuất, kiến nghị, góp phần hoàn thiện bộ máy chính quyền ở địa phương nói chung và chính quyền đô thị nói riêng.

 Phân định rõ chính quyền đô thị và chính quyền nông thôn

  Theo PGS.TS. Vũ Thư, trong quá trình xây dựng và triển khai tổ chức chính quyền đô thị, vấn đề dân chủ phải được đặt lên hàng đầu và là mục tiêu quan trọng mà các cơ quan nhà nước khi xây dựng chính sách phải hướng tới nhằm bảo đảm sự phát triển bền vững, đồng thời bảo đảm quyền và lợi ích hợp pháp của người dân.

  GS.TS. Phan Trung Lý, Ủy viên Ủy ban Thường vụ Quốc hội, Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật của Quốc hội, Trưởng Ban biên tập Dự thảo sửa đổi Hiến pháp năm 1992 nêu rõ, nhiều năm qua, khi bàn về đổi mới tổ chức bộ máy nhà nước, vấn đề tổ chức chính quyền địa phương luôn được quan tâm đặc biệt. Có thể nói, việc lựa chọn phương án quy định về chính quyền địa phương trong Hiến pháp trình QH phù hợp với điều kiện chính trị, kinh tế, xã hội, văn hóa, lịch sử ở Việt Nam hiện nay là vấn đề rất khó cả về lý luận và thực tiễn. GS.TS. Phan Trung Lý cho rằng, để tiếp tục đổi mới tổ chức bộ máy nhà nước, đáp ứng thực tiễn cuộc sống, các quy định về chính quyền địa phương trong Dự thảo sửa đổi Hiến pháp năm 1992 cần bảo đảm kế thừa các quy định hợp lý của các bản Hiến pháp trước đây. Ðồng thời, phải căn cứ vào Văn kiện Ðại hội lần thứ X của Ðảng là phân định lại thẩm quyền đối với chính quyền nông thôn, đô thị, hải đảo và Kết luận số 64-KL/TW của Hội nghị T.Ư 7 (khóa XI) là nghiên cứu về tổ chức chính quyền địa phương có phân biệt tổ chức chính quyền đô thị và chính quyền nông thôn. Cùng với đó, phải xác định nguyên tắc phân cấp, phân quyền giữa chính quyền T.Ư và chính quyền địa phương bảo đảm quyền quản lý thống nhất của T.Ư, bảo đảm quyền tự chủ, tự chịu trách nhiệm của địa phương.

  Ðưa ra cái nhìn về việc xây dựng chính quyền địa phương ở nước ta trong giai đoạn trước năm 1945, từ đó rút ra bài học kinh nghiệm cho việc xây dựng chính quyền địa phương trong giai đoạn hiện nay, PGS.TS. Vũ Thị Phụng, Trường đại học Khoa học xã hội và Nhân văn, Ðại học Quốc gia Hà Nội cho đề nghị, khi xây dựng mô hình chính quyền địa phương nói chung và chính quyền đô thị nói riêng, không nên áp dụng một cách rập khuôn mô hình từ thời phong kiến hay mô hình tổ chức chính quyền đô thị của châu Âu hiện đại, mà cần có sự nghiên cứu trên cơ sở kế thừa những kinh nghiệm phù hợp với sự phát triển của Việt Nam trong thời đại mới.

  Từ những kinh nghiệm tổ chức chính quyền đô thị ở nước ta từ sau Cách mạng Tháng Tám đến nay, PGS.TS. Trương Ðắc Linh, Tổng Biên tập Tạp chí Khoa học pháp lý, Trường đại học Luật TP. Hồ Chí Minh nêu thực tế, ngay từ khi mới giành được chính quyền, Ð địa phương thực chất là nội dung cốt lõi của nguyên tắc tự quản địa phương nói chung, tự quản của chính quyền đô thị nói riêng. Theo nguyên tắc này, mô hình chính quyền đô thị dù được thiết kế như thế nào cũng phải bảo đảm quyền làm chủ của cộng đồng dân cư ở đô thị, là chủ thể quan trọng nhất thực hiện quyền lực ở địa phương một cách trực tiếp và thông qua các cơ quan đại diện do cử tri bầu ra HÐND, cũng như cơ quan hành chính của chính quyền đô thị mà người đứng đầu cơ quan này do cử tri trực tiếp bầu hoặc cơ quan đại diện bầu.

 Bảo đảm sự lãnh đạo của Ðảng và sự giám sát của nhân dân

  Ðề cập vai trò lãnh đạo của Ðảng trong tổ chức chính quyền đô thị ở thành phố Hồ Chí Minh, ông Nguyễn Văn Ðua, Phó Bí thư Thường trực Thành ủy thành phố Hồ Chí Minh khẳng định, các nội dung trong Ðề án thí điểm mô hình chính quyền đô thị tại thành phố Hồ Chí Minh được xây dựng trên cơ sở bảo đảm nguyên tắc tăng cường sự lãnh đạo của Ðảng đối với toàn bộ hệ thống chính quyền nói chung, nhất là đối với chính quyền từ thành phố đến cơ sở. Khẳng định vai trò lãnh đạo trực tiếp, toàn diện, triệt để của Ðảng bộ thành phố; thực hiện nguyên tắc tập trung dân chủ trong Ðảng, đề cao trách nhiệm cá nhân, nhất là trách nhiệm người đứng đầu tổ chức đảng, chính quyền, cơ quan, đơn vị trong hệ thống chính trị thành phố.

  Trình bày tham luận tại Hội thảo, ông Lê Hoàng Quân, Chủ tịch UBND thành phố Hồ Chí Minh nêu rõ, trong nhiều năm qua, thành phố Hồ Chí Minh đã được Ðảng, Nhà nước quan tâm chỉ đạo thường xuyên và tạo điều kiện thuận lợi trong quá trình quản lý, lãnh đạo, điều hành phát triển thành phố, đem lại tầm vóc như ngày hôm nay. Tuy nhiên, với hoạt động tổ chức chính quyền các cấp hiện nay trong điều kiện đất nước đang tiến hành mạnh mẽ sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội nhập quốc tế, có một số hạn chế, bất cập so với yêu cầu quản lý và phát triển.

  Xuất phát từ nhu cầu đó, từ những năm 2006 - 2007, Bộ Chính trị cho phép thành phố Hồ Chí Minh xây dựng Ðề án thí điểm chính quyền đô thị, thành phố đã xây dựng và được Trung ương cho thực hiện thí điểm không tổ chức HÐND huyện, quận, phường trên phạm vi toàn thành phố từ năm 2009, đến nay đã sơ kết và đánh giá đạt được nhiều kết quả tích cực. Thành phố xác định điều kiện đã chín muồi để triển khai thực hiện mô hình chính quyền đô thị theo hướng tổ chức chính quyền địa phương với cơ quan đại diện của nhân dân có quyền hạn và trách nhiệm tương xứng với quyền làm chủ của nhân dân, có cơ chế tự chủ và trách nhiệm cao hơn.

  Theo đề án, Chính quyền đô thị TP Hồ Chí Minh được tổ chức dựa trên nguyên tắc chủ yếu: Chính quyền địa phương có hai cấp, bao gồm cấp thành phố trực thuộc T.Ư và cấp cơ sở. Cấp cơ sở bao gồm cấp thành phố trực thuộc TP Hồ Chí Minh và xã, thị trấn. Riêng địa bàn của 13 quận nội thành hiện hữu chỉ có một cấp chính quyền vì do đặc thù của địa bàn này có chung kết cấu hạ tầng kỹ thuật, hạ tầng xã hội. Như vậy, các đơn vị hành chính quận, huyện, phường không tổ chức thành cấp chính quyền, mà ở đó chỉ có cơ quan đại diện hành chính của cấp trên. Bảo đảm nguyên tắc tự chủ, tự chịu trách nhiệm của mỗi cấp chính quyền theo nội dung được phân cấp; bảo đảm tính tập thể trong lãnh đạo, nhưng phát huy cao nhất trách nhiệm và vai trò của cá nhân được phân công; phải tuân thủ, bảo đảm sự lãnh đạo của Ðảng, của cấp ủy theo các nguyên tắc tổ chức của Ðảng.

  Ông Lê Hoàng Quân cho rằng, việc xây dựng mô hình chính quyền đô thị là vấn đề mới, lần đầu đặt ra ở nước ta trong giai đoạn xây dựng và phát triển đất nước hiện nay. Trong thực tiễn, do yêu cầu quản lý nhà nước ở đô thị loại đặc biệt cho nên nhu cầu cần một cơ chế quản lý phù hợp là yêu cầu khách quan của TP Hồ Chí Minh. Mặt khác, một số nội dung dự kiến trong mô hình không phù hợp với một số điều, khoản của Hiến pháp, Luật Tổ chức HÐND và UBND, Luật Ngân sách và nhiều văn bản pháp luật khác. Vì vậy, trong khi chờ sửa đổi Hiến pháp năm 1992, kiến nghị Quốc hội cho phép TP Hồ Chí Minh thực hiện Ðề án này bằng một Nghị quyết của Quốc hội trong kỳ họp thứ 6 (tháng 10 và 11 năm nay) để có thể triển khai mô hình thí điểm, có thêm cơ sở thực tiễn cho việc xây dựng mô hình chính quyền đô thị trong Luật Tổ chức chính quyền địa phương. Ðồng thời, kiến nghị các bộ, ngành đồng tình chia sẻ và hỗ trợ tốt nhất để thành phố có thể triển khai thực hiện tốt đề án.

  PGS.TS. Vũ Hồng Anh đến từ Viện Nghiên cứu lập pháp, thuộc Ủy ban Thường vụ Quốc hội cho rằng, Dự thảo Hiến pháp sửa đổi chỉ nên quy định về đơn vị hành chính tỉnh và thành phố trực thuộc T.Ư, còn đơn vị hành chính dưới cấp tỉnh, thành phố trực thuộc T.Ư nên để mở cho luật quy định. Tuy nhiên, các quy định cần bảo đảm thống nhất nguyên tắc chung là, ở cấp đơn vị hành chính nào thành lập chính quyền địa phương thì đồng thời có cơ quan đại diện và cơ quan hành chính. Trong đó, cơ quan đại diện phải được thành lập bằng con đường bầu cử; khuyến khích sự đa dạng hóa phương pháp thành lập cơ quan hành chính. Người đứng đầu cơ quan hành chính có thể do người dân trực tiếp bầu, do cơ quan đại diện thành lập hoặc do bổ nhiệm.

 Ðổi mới để phù hợp xu thế phát triển

  Ðề cập vai trò của MTTQ Việt Nam trong tổ chức và hoạt động của chính quyền địa phương những nơi thí điểm không tổ chức HÐND huyện, quận, phường, PGS.TS. Bùi Xuân Ðức, Viện trưởng Viện Nghiên cứu khoa học Mặt trận, Ủy ban T.Ư MTTQ Việt Nam cho rằng, hiện nay chúng ta đang thực hiện Ðề án về thực hiện thí điểm không tổ chức HÐND huyện, quận, phường tại một số địa phương. Ðiều này đặt ra vấn đề phải xây dựng cơ chế giám sát của các tổ chức chính trị, xã hội, của các tổ chức đại diện cho tiếng nói của nhân dân, trong đó có MTTQ Việt Nam, nhằm bảo đảm sự dân chủ, chịu sự kiểm soát của nhân dân, chống tệ quan liêu, bảo đảm quyền lực thật sự thuộc về nhân dân.

  Trong bối cảnh hiện nay, cần nghiên cứu tăng cường và phát huy mạnh mẽ vai trò của Ủy ban MTTQ Việt Nam tại các cấp chính quyền, nhất là tại những nơi không tổ chức HÐND đối với tất cả các khâu từ thành lập, tham gia vào hoạt động và giám sát hoạt động của UBND. Trong quá trình hoạt động thì quy định rõ sự tham gia của MTTQ và trách nhiệm các cơ quan đó tạo điều kiện để MTTQ cùng phối hợp trong việc giải quyết các vấn đề ở địa phương, quyền giám sát và phản biện đối với hoạt động của cơ quan này. Chỉ có như vậy mới phần nào lấp bớt những khoảng trống trong việc giám sát các cơ quan hành chính nhà nước do việc không tổ chức HÐND ở đó để lại.

  Nhìn chung, các tham luận và ý kiến phát biểu tại Hội thảo đều cho rằng, cần thiết phải tổ chức chính quyền đô thị ở Việt Nam, đồng thời đề xuất, kiến nghị nhiều giải pháp nhằm xây dựng tổ chức chính quyền đô thị phù hợp những chế định về chính quyền địa phương trong bản Hiến pháp đang được nghiên cứu sửa đổi, bổ sung, bảo đảm sự lãnh đạo của Ðảng đối với hệ thống chính quyền, bảo đảm dân chủ, vì lợi ích của nhân dân và nâng cao hiệu quả, hiệu lực quản lý nhà nước, góp phần hoàn thiện bộ máy nhà nước theo hướng tinh gọn, hiệu quả. Ban Tổ chức sẽ tiếp thu và tổng hợp các tham luận và ý kiến tại hội thảo, kiến nghị với Ủy ban Dự thảo sửa đổi Hiến pháp năm 1992 và Ban Chỉ đạo T.Ư xây dựng Ðề án thí điểm Tổ chức chính quyền đô thị nhằm góp phần hoàn thiện chế định Chính quyền địa phương trong Bản Dự thảo sửa đổi Hiến pháp năm 1992./.

(Nguồn: Báo Nhân dân)