TÁC ĐỘNG CỦA THUẾ ĐỐI ỨNG HOA KỲ ĐẾN LAO ĐỘNG, VIỆC LÀM CỦA VIỆT NAM NĂM 2025

Nguồn: Tính toán từ mô hình CISAF_2025

Chính sách thuế của Mỹ đối với Việt Nam dự kiến sẽ có tác động khác nhau lên các nhóm ngành như sau:

Nhóm chịu tác động mạnh (giảm > 50.000 lao động): Sản xuất trang phục, may mặc là ngành chịu tác động mạnh nhất với 96.405 lao động bị ảnh hưởng, trong đó có 94.215 lao động ở khu vực doanh nghiệp sẽ chịu tác động. tương đương khoảng 6% số lao động trong ngành này có nguy cơ mất việc. Đặc biệt, lao động nữ chiếm tới 70%, và chủ yếu là lao động phổ thông. Đây là hệ quả từ việc ngành may mặc phụ thuộc rất lớn vào thị trường xuất khẩu Hoa Kỳ.

Sản phẩm điện tử, máy tính là ngành chịu tác động mạnh thứ hai với 68.385 lao động bị ảnh hưởng, trong đó 54.283 là tác động trực tiếp từ doanh nghiệp, tương đương khoảng 6,7% số lao động trong ngành có nguy cơ mất việc. Ngược với ngành may mặc, trong lĩnh vực điện tử, lao động nam chiếm tỷ trọng cao hơn (khoảng 60%).

Nhóm chịu tác động trung bình (10.000–50.000 lao động): Sản xuất da và sản phẩm liên quan tổng ảnh hưởng 42.778 lao động, chủ yếu lao động nữ và phổ thông, trong đó khoảng 36.500 lao động ở khu vực doanh nghiệp chịu ảnh hưởng, tương đương 2,4% số lao động trong doanh nghiệp của ngành.

Sản xuất giường, tủ, bàn, ghế chịu tác động với 37.335 lao động mất việc, với tỷ lệ nam và nữ khá cân bằng. Trong đó nguy cơ mất việc từ khu vực doanh nghiệp chiếm 12,58%; Logistics – vận tải mất 16.307 lao động, chủ yếu do tác động gián tiếp từ sự suy giảm hoạt động sản xuất và thương mại quốc tế, ảnh hưởng chủ yếu đến lao động đại học và lao động nghề kỹ thuật. Trong đó nhóm từ khu vực doanh nghiệp có thể có 5,7% sẽ mất việc làm; Chế biến gỗ, cao su, plastic mỗi ngành mất khoảng 9.000–10.000 lao động, chủ yếu lao động phổ thông.

Nhóm chịu tác động yếu (<10.000 lao động): Một số ngành chịu tác động ít hơn, bao gồm dệt may (6.854 lao động), thủy sản (1.792 lao động) và các ngành thực phẩm, hóa chất, kim loại, giáo dục, y tế, với mức giảm nhẹ. Những ngành này có quy mô xuất khẩu sang Mỹ nhỏ hơn hoặc thị trường tiêu thụ đa dạng hơn, nên chịu ít ảnh hưởng từ chính sách thuế;

Tỷ lệ thất nghiệp của lực lượng lao động từ 15 tuổi trở lên được dự báo sẽ tăng từ mức hiện tại 1,89% lên 2,69%, tức tăng thêm khoảng 0,8 điểm phần trăm, thất nghiệp trong khu vực doanh nghiệp khoảng 2% trong tổng lao động làm việc tại doanh nghiệp. Mức tăng này tuy đáng lưu ý, nhưng vẫn nằm trong ngưỡng có thể kiểm soát được nếu các biện pháp hỗ trợ thị trường lao động, chương trình đào tạo lại, và chính sách xúc tiến việc làm mới được triển khai kịp thời và hiệu quả. Việc tỷ lệ thất nghiệp chỉ tăng nhẹ phản ánh tác động trực tiếp chủ yếu từ việc mất việc làm trong các ngành xuất khẩu, nhưng quy mô tác động chưa quá lớn nhờ vào khả năng chuyển dịch lao động nội bộ sang các ngành dịch vụ, tiêu dùng nội địa, cũng như hiệu quả từ các nỗ lực đàm phán giảm thuế.

b) Kịch bản tiêu cực (thuế giữ 46%)

Trong kịch bản tiêu cực, tổng số lao động bị ảnh hưởng khoảng 1 triệu việc làm, gấp hơn 2,5 lần so với kịch bản cơ sở. Tỷ lệ tác động trực tiếp và gián tiếp vẫn giữ nguyên như kịch bản cơ sở, với 67% tác động trực tiếp đến doanh nghiệp (khoảng 720 nghìn việc làm) và 33% tác động gián tiếp (khoảng 350 nghìn việc làm). Tác động làm mất việc làm ở khu vực công nghiệp chế biến, chế tạo khoảng 834 nghìn việc làm, trong đó khu vực doanh nghiệp của nhóm ngành này mất khoảng 668 nghìn việc làm, tương đương 8,5% lao động ở khu vực này sẽ mất việc. Về giới tính, xu hướng vẫn không thay đổi: 64% người bị ảnh hưởng là lao động nữ. Về trình độ học vấn, lao động không có chuyên môn kỹ thuật tiếp tục chiếm ưu thế (60%), nhưng mức ảnh hưởng tới lao động đại học trở lên (36%) vẫn rất đáng kể, phản ánh mức độ lan rộng của tác động trong nền kinh tế.

Nhóm chịu tác động mạnh (> 50.000 lao động): Sản xuất trang phục, may mặc chịu thiệt hại lớn nhất với 243 nghìn lao động mất việc, trong đó 237 nghìn là tác động trực tiếp, tương đương khoảng 13% người có nguy cơ mất việc. Lao động nữ và lao động phổ thông tiếp tục là đối tượng chịu tổn thương chủ yếu.

Sản phẩm điện tử, máy tính mất 172 nghìn việc làm, trong đó 137 nghìn việc làm là trực tiếp từ doanh nghiệp, tương đương khoảng 17% có nguy cơ mất việc làm. Tương tự kịch bản cơ sở, lao động nam và lao động đại học chịu ảnh hưởng lớn; Sản xuất da và sản phẩm liên quan mất 108 nghìn việc làm và sản xuất giường, tủ, bàn, ghế mất 94 nghìn việc làm, khẳng định các ngành thâm dụng lao động và phụ thuộc vào xuất khẩu đối mặt với rủi ro nghiêm trọng.

Hình 2. Tác động đến số lao động bị mất việc làm theo kịch bản tiêu cực

Đơn vị: người

Nguồn: Tính toán từ mô hình CISAF_2025

Nhóm chịu tác động trung bình (10.000–50.000 lao động): Logistics – vận tải mất 41 nghìn việc làm, gần như toàn bộ do tác động gián tiếp. Chế biến gỗ, cao su, plastic mỗi ngành mất từ 20 nghìn đến 27 nghìn việc làm, do nhu cầu nguyên liệu và sản phẩm đầu ra sụt giảm mạnh khi xuất khẩu giảm.

Nhóm chịu tác động yếu (< 10.000 lao động): Các ngành như dệt may (-17.308 lao động mất việc), thủy sản (-4.526 lao động mất việc), cùng các nhóm ngành thực phẩm, hóa chất, kim loại, giáo dục, y tế chịu mức ảnh hưởng thấp hơn so với các ngành chủ lực.

Tỷ lệ thất nghiệp sẽ tăng lên 3,9%, tức gần như gấp đôi so với mức hiện tại, và tỷ lệ mất việc làm ở khu vực doanh nghiệp khoảng 4,4%. Đây sẽ là mức tác động mạnh đối với thị trường lao động Việt Nam, tạo áp lực lớn lên hệ thống an sinh xã hội, đồng thời làm gia tăng các vấn đề xã hội như thất nghiệp kéo dài, di cư lao động, và giảm sút thu nhập hộ gia đình. Nguyên nhân chủ yếu đến từ việc mức thuế cao kéo dài khiến chi phí xuất khẩu tăng vọt, buộc nhiều doanh nghiệp phải cắt giảm sản lượng hoặc đóng cửa, đặc biệt trong các ngành may mặc, da giày, điện tử và logistics, dẫn đến làn sóng mất việc diện rộng và lan tỏa nhanh trong nền kinh tế.

3. Kết luận

Kết quả phân tích cho thấy, chính sách áp thuế nhập khẩu của Mỹ đối với hàng hóa Việt Nam có thể tạo ra những tác động sâu rộng và đa chiều đến thị trường lao động trong nước. Mức độ và quy mô ảnh hưởng phụ thuộc chặt chẽ vào khả năng đàm phán, điều chỉnh chính sách thuế giữa hai quốc gia.

Ở kịch bản cơ sở (giảm thuế về 20–25%), tổng số lao động bị ảnh hưởng ước tính khoảng 209.363 người. Tác động trực tiếp chiếm 67%, chủ yếu rơi vào các ngành xuất khẩu chủ lực như may mặc, điện tử, da giày. Lao động nữ và lao động không có trình độ chuyên môn chiếm tỷ trọng lớn nhất trong nhóm bị ảnh hưởng. Mặc dù tác động là đáng kể, quy mô thiệt hại vẫn ở mức có thể kiểm soát, nếu chính sách hỗ trợ doanh nghiệp và người lao động được triển khai kịp thời.

Ở kịch bản tiêu cực (giữ thuế 46% từ đầu tháng 7), tổng số lao động bị ảnh hưởng tăng lên 528.731 người, gấp hơn 2,5 lần so với kịch bản cơ sở. Các ngành sản xuất trang phục, điện tử, da giày, gỗ và logistics đều chịu tổn thất nghiêm trọng. Lao động nữ tiếp tục chiếm khoảng 64% tổng số người bị ảnh hưởng, đồng thời nhóm lao động không có trình độ chuyên môn vẫn chiếm 60%. Đặc biệt, số lao động có trình độ đại học trở lên cũng ghi nhận thiệt hại lớn, phản ánh sự lan tỏa sâu rộng của khủng hoảng trong toàn bộ cơ cấu kinh tế.

So sánh hai kịch bản cho thấy, nếu đạt được thỏa thuận thương mại tích cực, Việt Nam có thể giảm được gần 320.000 việc làm bị mất và duy trì ổn định thị trường lao động. Ngược lại, nếu thất bại trong đàm phán, Việt Nam sẽ đối diện nguy cơ mất việc làm hàng loạt, gia tăng thất nghiệp trong các khu công nghiệp xuất khẩu, và chịu áp lực lớn trong đào tạo, chuyển dịch lao động.

Từ kết quả trên, có thể khẳng định rằng, việc chủ động đàm phán thương mại, đa dạng hóa thị trường xuất khẩu, đồng thời triển khai các chính sách đào tạo lại, hỗ trợ an sinh cho nhóm lao động dễ tổn thương là yếu tố then chốt giúp giảm thiểu tác động tiêu cực và bảo đảm sự ổn định lâu dài cho thị trường lao động Việt Nam trong bối cảnh biến động kinh tế toàn cầu./.